डॉ. श्यामल यांचा जन्म ६ जुलै १९७० रोजी औरंगाबाद, म्हणजेच आजच्या छत्रपती संभाजीनगर येथे झाला. त्यांचे वडील प्रा. मनोहर गरुड हे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या मानव मुक्तीच्या लढ्यातील सक्रिय कार्यकर्ते होते. मराठवाडा विद्यापीठ नामांतर आंदोलनापासून ते अनेक सामाजिक प्रश्नांवर कार्यरत राहिले. आई मालतीबाई गांगुर्डे-गरुड या शिक्षिका होत्या आणि त्यांनी सर्वधर्मसमभावाचा विचार श्यामल यांच्यासह आपल्या तिन्ही मुलांमध्ये रुजवला.

डॉ. श्यामल यांनी औरंगाबाद येथे मराठीत एम.ए., नेट, पीएच. डी. आणि पत्रकारितेत पदवी प्राप्त तसेच २००१ मध्ये त्या मुंबईच्या महात्मा फुले रात्र महाविद्यालयात प्रभारी प्राचार्य होत्या. तिथे त्यांनी गिरणी कामगारांच्या मुलांच्या शिक्षणासाठी विशेष प्रयत्न केले. २०१३ पासून त्या मुंबई विद्यापीठात मराठीच्या अध्यापिका म्हणून कार्यरत आहेत.

त्यांनी ‘दलित स्त्री आत्मकथने, कलाजीवन ‘ती’च्या अंत:स्थाचं, कनातीच्या मागे, टूटती खामोशियां, आंबेडकरी आई, तमाशातील बहुजन कलावंताचे योगदान : वारसा आणि सद्य:स्थिती ‘दलित स्त्री आत्मकथने’ ही त्यांची साहित्य संपदा आहे. विशेषतः तमाशा या लोककलेच्या पडद्यामागील कलावंत, गौळण गायिका, चित्रकार, तमाशाच्या डोलारा सांभाळणारे व्यवस्थापक यांच्या जीवनाच्या नोंदी त्यांनी संशोधनातून जिवंत केल्या. त्यांच्या या संशोधनामुळे लोककलेच्या अभ्यासात मोलाची भर पडली आहे. वंचित उपेक्षितांच जीवन त्यांच्या लेखणीतून प्रभावीपणे समाजासमोर मांडल गेल.

आपल्या संशोधनपर साहित्यातून लोककलावंतांना इतिहासाच्या पानावर जिवंत ठेवणाऱ्या डॉक्टर श्यामल गरुड यांना यशवंतराव चव्हाण सेंटरचा ‘यशस्विनी साहित्य सन्मान २०२५” देताना आम्हाला अतिशय आनंद होत आहे.